Da li u Srbiji postoji Narodna skupština ili je mandat poslanika prestao?

Mandat poslanika u XI saziva Narodne skupštine započeo je 3. VI 2016. godine kada je održana prva (konstitutivna) sednica Narodne skupštine na kojoj su potvrđeni mandati narodnih poslanika izabranih na izborima održanim 24.4.2016. godine. Juče, 3. VI 2020. godine navršilo se četiri godine od dana kada je započeo mandat tekućeg saziva Narodne skupštine.

 

Imali smo prilike da čujemo mišljenja da je mandat Narodne skupštine istekao, da u Srbiji više nema Narodne skupštine, a da je upitan i status Vlade koju je taj skupštinski saziv izabrao. 

 

Odgovor na pitanje da li je prestao mandat Narodne skupštine na prvi pogled i je jednostavan i jednoznačan. Da bismo odgovorili na pitanje nužno je najpre precizno identifikovati šta o tome kaže Ustav Srbije.

 

 

1. Dva ustavna pravila izričito regulišu trajanje mandata narodnih poslanika (član 102 stav 1). Osnovno pravilo je da mandat narodnih poslanika počinje da teče danom potvrđivanja mandata u Narodnoj skupštini i traje četiri godine. Pored toga, Ustav dopušta i mogućnost da mandat narodnih poslanika može trajati i do prestanka mandata narodnih poslanika tekućeg saziva Narodne skupštine.

 

Pozivom na odredbu koja izričito propisuje da mandat narodnih poslanika traje četiri godine na postavljeno pitanje odgovorili bismo da je mandat poslanika prestao po sili Ustava i da u Srbiji u ovom momentu nema Narodne skupštine.

 

Odredba koja dužinu mandata vezuje za prestanak mandata narodnih poslanika tekućeg saziva Narodne skupštine uključuje dve mogućnosti u praksi. Jedna mogućnost je da mandat narodnih poslanika traje kraće od četiri godine (npr. u slučaju kada je Narodna skupština raspuštena). Druga je mogućnost da mandat traje duže od četiri godine i relevantna je za odgovor na postavljeno pitanje.

 

 

 

2. Ustavne odredbe koje posredno govore o mandatu narodnih poslanika relevantne su za odgovor na postavljeno pitanje. To su odredbe koje imaju za cilj da u ustavnom sistemu pozicija Narodne skupštine kao najvišeg predstavništva građana ne bude dovedena u pitanje. Drugim rečima, da „ne dopusti“ situaciju u kojoj bi postojala mogućnost da nema Narodne skupštine. Više ustavnih odredbi štite poziciju Narodne skupštine. One se ne smeju izgubiti iz vida u razmatranju pitanja koje smo postavili, a odnose se na:

 

• Potvrdu mandata najmanje 2/3 narodnih poslanika (član 101 stav 4 Ustava) kao validan uslov za konstituisanje Narodne skupštine koja dopušta mogućnost da Narodna skupština legalno započne rad i kada mandati svih poslanika nisu potvrđeni konstitutivnoj sednici. Dok traju postupci odlučivanja o mandatima osporenim na prvoj (konstitutivnoj) sednici Narodne skupštine novoizabrana Narodna skupština može nesmetano da radi, a izbegava se situacija u kojoj bi se produžavao mandat poslanika iz prethodnog saziva.

 

• Nastavak rada Narodne skupštine i nakon donošenja odluke o njenom raspuštanju (član 109 stav 7) je jedna od ustavnih odredbi koja štiti položaj Narodne skupštine u ustavnom sistemu. Po raspuštanju Narodne skupštine (odluku o raspuštanju donosi predsednik republike na obrazloženi predlog vlade) ona nastavlja sa radom, a poslanici zadržavaju mandat. Nadležnosti Narodne skupštine koja je raspuštena su ograničene i redukovane i samo na „tekuće i neodložne poslove koje određuje zakon.“ U ovom kontekstu treba naglasiti da Zakon o Narodnoj skupštini ne reguliše koji poslovi se smatraju tekućim i neodložnim, a koje Narodna skupština može obavljati i nakon što je raspuštena i to je pravna praznina na koju valja skrenuti pažnju.

 

• Obavezu raspisivanja izbora istovremeno sa donošenjem odluke o raspuštanju Narodne skupštine i obaveza da se oni okončaju najkasnije 60 dana od dana raspuštanja Narodne skupštine (član 109 stav 6). Smisao ove odredbe je da se na minimum svede vreme od raspuštanja Narodne skupštine do izbora novog saziva Narodne skupštine. Pored toga, cilj ove odredbe je da što kraće traje ograničena jurisdikcija Narodne skupštine i što pre uspostavi njena puna nadležnost.

 

• Ponovno uspostavljanje pune nadležnosti Narodne skupštine koja je raspuštena i čije su nadležnosti redukovane u slučaju proglašenja ratnog ili vanrednog stanja, koja traje do okončanja ratnog odnosno vanrednog stanja (član 109 stav 7). I to je, moglo bi se reći, jedna od zaštitnih odredbi Ustava. U okolnostima koje ugrožavaju opstanak zajednice i njenih građana, na osnovu samog Ustava, Narodnoj skupštini koja je raspuštena i ima ograničene nadležnosti, vraća se puni kapacitet njenih nadležnosti i obezbeđuje njen položaj u ustavnom sistemu.

 

• Obavezu Narodne skupštine da se i bez posebnog poziva sastane posle proglašenja ratnog ili vanrednog stanja (član 106 stav 4). Dodatna garancija ustavnog položaja Narodne skupštine je izričita odredba Ustava koja obavezuje Narodnu skupštinu da se sastane i bez posebnog poziva, dakle, na osnovu samoga Ustava. Ova odredba Ustava je u suštini poziv na sednicu Narodne skupštine u teškim prilikama za zemlju i građane kako bi kao najviše predstavništvo građana preuzela odgovornost za odlučivanje o proglašenju rata ili vanrednog stanja kao i merama odstupanja i ograničenja ljudskih prava. Ne možemo, a da ovom prilikom, ne naglasimo da Narodna skupština, prilikom proglašenja varednog stanja, nije poštovala ovu ustavnu obavezu iako se nalazila u redovnom zasedanju, a prepreke za njeno sastajanje nisu postojale.

 

• Narodna skupština ne može biti raspuštena za vreme vanrednog stanja (član 200 stav 3). Ova odredba koja izričito zabranjuje raspuštanje Narodne skupštine u vreme vanrednog stanja, uz odredbu prema kojoj se, u vreme rata ili neposredne ratne opasnosti ponovo uspostavlja puna nadležnost Narodne skupštine koja je bila raspuštena, je ustavom regulisani „zaštitni mehanizam“ koji ne dopušta odstupanja od Ustavom propisanog statusa Narodne skupštine kao vrhovnog predstavništva građana.

 

 

3) Tehnički detalji o rokovima za izborne radnje koji utiču na produženje mandata narodnih poslanika i Narodne skupštine. Koliko vremena će biti produžen mandat u konkretnom slučaju zavisi od Ustavom i Zakonom o izboru narodnih poslanika propisanih rokova u kojima se odvijaju izborne radnje, po završetku glasanja. Kao dan glasanja utvrđen je 21. VI 2020; ukupni rezultati izbora objavljuju se najkasnije 25. VI 2020. godine (u roku od 4 dana, odnosno 96 sati) od zatvaranja biračkih mesta; Republička izborna komisija dodeljuje mandate kandidatima sa izbornih lista najkasnije do 5. VII 2020. godine (10 dana od objavljivanja ukupnih rezultata izbora); održavanje konstitutivne sednice Narodne skupštine najkasnije do 25. VII 2020. godine (30 dana od dana proglašenja konačnih rezultata izbora).

 

Mandat narodnih poslanika i mandat XI saziva Narodne skupštine bio bi duži i trajao bi četiri godine i 22 dana.

 

Ukoliko na konstitutivnoj sednici Narodne skupštine ne bi bilo potvrđeno najmanje 2/3 mandana (ukupno 167 mandata) narodnih poslanika, jer su osporeni mandati 1/3 narodnih poslanika rok u kome bi se Narodna skupština konstituisala bio bi produžen za 3 dana. Ustavni sud koji odlučuje o žalbi na odluku o potvrđivanju mandata ima ustavom propisani rok od najduže 72 sata u kome mora odlučiti o žalbi. U tom slučaju mandat narodnih poslanika kao i mandat Narodne skupštine trajao bi ukupno četiri godine i 25 dana.

 

Uzimajući u obzir sve relevatne odredbe Ustava koje se neposredno odnose na aktuelnu situaciju odgovor na postavljeno pitanje bi bio:

           

 

* * *