Pravo na besplatnu pravnu pomoć je sastavni deo prava na pravično suđenje, koje se proklamuje međunarodnim ugovorima koji uspostavljaju garancije za ljudska prava, sklopljenih pod okriljem Ujedinjenih nacija i Saveta Evrope. Ovo pravo garantavano je Ustavom RS iz 2006. godine (član 61 stav 1-3), koji je odredio da su, pored advokature, jedinice lokalne samouprave pružaoci besplatne pravne pomoći. Time je Ustavom potvrđena obaveza jedinica lokalne samouprave da predvide obavljanje ovih poslova kao izvornih.
Obaveza obrazovanja službi besplatne pravne pomoći za opštine, kao poslova izvornog delokruga opština, ustanovljena je još 2002. godine, prema tadašnjem Zakonu o lokalnoj samoupravi. Jedinice lokalne samouprave su na različite načine uređivale način vršenja poslova pružanja besplatne pravne pomoći, za koje su korišćena lokalna sredstva. Po pravilu, gradski i opštinski organi doneli su odluke kojima su uredili pružanje pravne pomoći, bez naknade ili uz naknadu. Ovim odlukama uređeni su uslovi za pružanje pravne pomoći i to: 1) uslovi koje stranka treba da ispuni kako bi joj besplatna pravna pomoć bila pružena; 2) vrste postupka u kojima se pruža pravna pomoć; 3) vrste pravne pomoći koja se pruža (pravni saveti, sastavljanje tužbi, žalbi, ugovora, oporuka i sl.) i 4) pravna pomoć koja se pruža uz umanjenu naknadu od one koje je propisana Advokatskom tarifom.
Od 1. oktobra 2019. godine, stupanjem na snagu Zakona o besplatnoj pravnoj pomoći (ZBPP), pred gradskim i opštinskim upravama se postavlja obaveza sprovođenja republičkog sistemskog zakona. Ovim zakonom ustanovljene su dodatne obaveze.
Prva osnovna obaveza za jedinice lokalne samouprave je da odlučuju o zahtevima za besplatnu pravnu pomoć i sprovode poseban upravni postupak u kome se strankama priznaje pravo na besplatnu pravnu pomoć. Taj postupak sprovode ovlašćena lica, koja prema ZBPP moraju da ispunjavaju određene uslove.
Druga osnovna obaveza je da osnuju službu besplatne pravne pomoći i organizuju pružanje besplatne pravne pomoći u skladu sa novim Zakonom o besplatnoj pravnoj pomoći.
Činjenica da se održivi razvoj, pa i održiva pravna pomoć zasniva na premisi da se sa utroškom što manje resursa dođe do boljeg rezultata, nameće preporuku gradskoj i opštinskoj upravi da se upozna sa postojećim kapacitetima pružalaca besplatne pravne pomoći i podrške na svojoj teritoriji, kako bi se svi oni, u dogovoru, iskoristili.
Ovaj zakon predstavlja minimum standarda. To znači da lokalna vlast može da donese akte kojim se, mimo uslova predviđenih ZBPP, pruža besplatna pravna pomoć preko službe besplatne pravne pomoći ili da ostavi na snazi one koji su postojali do stupanja na snagu ZBPP, a sve na osnovu potreba stanovništva njihove teritorije.
Vodič možete pogledati i preuzeti OVDE.